یکی از انواع ابزارهای مالی که در بازار سرمایه ایران کاربرد دارد، اوارق اختیار معامله است، در ادامه نحوه حسابداری اوراق اختیار معامله(خرید/فروش)سهام را بررسی خواهیم نمود:
خریدار اوراق اختیار خرید سهام: دارنده موقعیت خرید است که می‌تواند (اختیار دارد) در زمان یا زمان‌های معینی در آینده طبق قرارداد، تعداد مشخصی از سهم پایه را به قیمت اعمال از «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام»، خریداری یا در صورت توافق طرفین تسویه نقدی کند.
– فروشنده اوراق اختیار خرید سهام: دارنده موقعیت فروش است که متعهد می‌شود در صورت درخواست «خریدار اوراق اختیار خرید سهام»، در زمان یا زمان‌های معینی در آینده طبق قرارداد، تعداد مشخصی از سهم پایه را به قیمت اعمال به «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» واگذار یا در صورت توافق طرفین تسویه نقدی کند.
باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که دو مدل برای تسویه این اوراق وجود دارد: تسویه فیزیکی یا تسویه نقدی
تسویه فیزیکی: تسویه قرارداد اختیار خرید سهام اعمال شده شامل انتقال سهم پایه توسط «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» به قیمت اعمال به «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» و پرداخت ارزش اعمال قرارداد اختیار خرید سهام توسط «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» است.
– تسویه نقدی: تسویه قرارداد اختیار خرید سهام در حالتی که طرفین به انجام آن در سررسید توافق داشته یا «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» (دارنده موقعیت باز)، پس از اعمال، تعهدات موضوع قرارداد را ایفا نکند. در این حالت مابه‌التفاوت ارزش اعمال قرارداد اختیار خرید سهام و ارزش بازار سهم پایه قرارداد اختیار خرید سهام از طرف «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» به حساب «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» واریز می‌شود.
استاندارد بین المللی گزارشگری مالی 9 نحوه گزارشگری مالی دارایی های مالی و بدهی های مالی را مشخص نموده است که سازمان حسابرسی این استاندارد را ترجمه نموده و در تارنمای این سازمان نیز قابل دانلود و مطالعه است
در ادامه با ذکر یک مثال به نحوه حسابداری اوراق اختیار معامله(خرید/فروش)سهام که توسط سازمان بورس و اوارق بهادار تهیه شده است، خواهیم پرداخت:
شرکت جهان در تاریخ 94/11/01 اقدام به فروش «اوراق اختیار خرید سهام» برای 100 سهم شرکت «ب» (سهم پایه) با قیمت اعمال 000ر3 ریال و با سررسید 6 ماه به شرکت ایران نموده است. این اوراق صرفا در تاریخ سررسید قابل اعمال است. قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل 300 ریال است.
ابتدا حسابداری اوراق را در دفاتر فروشنده اوراق( شرکت جهان) بررسی خواهیم کرد:
شرکت جهان در تاریخ 94/11/01 مبلغ 30.000 ریال بابت فروش اوراق اختیار خرید سهام شرکت ب از شرکت ایران دریافت نموده است، ثبت آن در دفاتر به صورت زیر است:
| بانک | 000ر30 | |
| بدهی اختیار خرید | 000ر30 |
در تاریخ 94/12/29 قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل 280 ریال است:
با توجه به اینکه میزان تعهد شرکت جهان که فروشنده اوراق اختیار خرید سهام بوده است کاهش پیدا نموده، بنابراین باید میزان بدهی در دفاتر شرکت جهان کاهش یاید به عبارتی در تاریخ گزارشگری، در صورتیکه قیمت بازار اوراق اختیار خرید سهام کاهش داشته باشد، به همان میزان، از «بدهی اختیار خرید» کسر و سود شناسایی و در صورت افزایش قیمت بازار اوراق اختیار خرید سهام، به همان میزان به «بدهی اختیار خرید» اضافه و زیان شناسایی می‌شود. به عبارت دیگر حداکثر بدهی بابت اوراق اختیار خرید تا زمان سررسید برابر قیمت بازار آن است. باتوجه به اینکه میزان بدهی شرکت جهان از 30.000 ریال به 28.000 ریال (100*280) کاهش پیدا نموده است، باید سند زیر صادر شود:
| بدهی اختیار خرید | 000ر2 | |
| سود (زیان) ناشی از اختیار خرید | 000ر2 |
در تاریخ 95/03/31 قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل 330 ریال است، با توجه به اینکه میزان تعهد فروشنده اوراق افزایش پیدا نموده است باید سند زیر در دفاتر صادر شود:
33.000=330*100
5.000=33.000-28.000
| سود (زیان) ناشی از اختیار خرید | 000ر5 | |
| بدهی اختیار خرید | 000ر5 |
در تاریخ سررسید اوراق 2 حالت ممکن است به وجود آید:
حالت اول:فرض کنید قیمت بازار هر سهم شرکت ب در بازار 3400 باشد با توجه به اینکه قیمت بازار سهم شرکت ب بیشتر از قیمت اعمال (3000) است، طبیعتا دارنده این اوراق ( شرکت ایران) از حق خود استفاده می کند و فروشنده این اوراق ( شرکت جهان) با فرض تسویه فیزیکی باید 100 عدد سهم شرکت ب را تهیه و به شرکت ایران واگذار کند، در این رابطه 2 ثبت به شرح ذیل خواهیم داشت:
ابتدا شرکت جهان باید 100 عدد سهم از بازار خریداری کند:
سرمایه گذاری در سهام 340.000
بانک 340.000
باید 100 عدد سهام خریداری شده را به شرکت ایران به قیمت اعمال ( از قرار هر سهم 3000 ریال) واگذار و حسابهای مرتبط با اوراق اختیار معامله را در دفاتر خود ببندد:
| بانک | 000ر300 | |
| بدهی اختیار خرید | 000ر33 | |
| سود (زیان) ناشی از اختیار خرید[1] | 000ر7 | |
| سرمایه‌گذاری در سهام | 000ر340 | |
| |
توجه شود که در حال اول ممکن است دارنده این اوراق تمایلی برای تسویه فیزیکی نداشته باشدو یا طبق مفاد قرارداد طرفین تمایل داشته باشند که فقط تسویه نقدی نمایند که د راین حالت ثبت زیر صادر خواهد شد:
| بدهی اختیار خرید | 000ر33 | |
| سود (زیان) ناشی از اختیار خرید | 000ر7 | |
| بانک | 000ر40 | |
حالت دوم: ممکن است قیمت بازار سهام شرکت ب در بازار کمتر از 3000 ریال باشد که در این حالت طبیعتا دارنده اوراق اختیار معامله ( شرکت ایران)، انگیزه ای برای استفاده از این اوراق ندارد و فروشنده این اوراق ( شرکت جهان) باید تمامی حسابهای مرتبط با اوراق را در دفاتر خود ببندد:
| بدهی اختیار خرید | 000ر33 | |
| سود (زیان) ناشی از اختیار خرید | 000ر33 |
عالی بود
ثبت های حسابداری در دفاتر خریدار اختیار رو چطور میزنیم