ادغام قانونی یا واقعی شرکتهای سهامی که بین دو یا چند شرکت سهامی واقع می شود و مستلزم انحلال بدون تصفیه شرکت یا شرکتهای سهامی ادغام شده و انتقال حقوق و تعهدات آنها به شرکت سهامی ادغام کننده می باشد، کم کم در محیط بنگاه داری ایران جا باز می کند و در این نوشتار به فرآیند اجرایی ادغام و تملیک در ایران خواهم پرداخت. هر چند اطلاعات به نسبت کمی در این خصوص وجود دارد و تاکنون به صورت محدود چند مورد ادغام شرکت فرعی در شرکت اصلی، تحصیل سهام شرکت مورد تحصیل خارج از تابلو معاملاتی بورس و یا تحصیل سهام شرکت مورد تحصیل به صورت خرد از بازار صورت پذیرفته است، اما در آینده نچندان دور استراتژی ادغام و تملیک به عنوان یک یاز استراتژی های مالی شرکتی در ایران مورد توجه مدیران و سهامداران قرار خواهد گرفت، بنابراین سعی بر این است تا با استفاده از مطالب و منابع موجود و تجربیات حاصل شده در این زمینه بتوانیم دیتابیس کاملی در خصوص قوانین و مقررات مربوط به ادغام و تملیک، فرآیند اجرایی ادغام و تملیک در ایران و مزایا و معایب این امرتهیه نماییم که حتی الامکان نیاز اطلاعاتی شما سروران گرامی به انجام ادغام و تملیک در ایران را فراهم آوریم.
فرآیند اجرایی ادغام و تملیک در ایران
هدف از ادغام و تملیک
امروزه شرکتها برای ادامه حیات نیاز به برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت جهت رشد دارند، به عبارتی در دنیای کسب و کار امروزی رشد شرکت نه یک انتخاب که یک الزام است و سهامداران و مدیرانی که برنامه برای رشد شرکت نداشته باشند محکوم به فنا هستند، رشد شرکت به دو صورت درونی و خارجی اتفاق می افتد، رشد درونی شرکت ناشی از رشد بازار، محصولات، اندازه ، سود، سرمایه و … است، اما همیشه رشد شرکت بدین صورت محقق نمی شود و شرکتها به منظور کاهش ریسک، بهبود دسترسی به بازارهای مالی از طریق افزایش اندازه، بدست آوردن مزایای انتقال مالیات به آینده ، افزایش قابلیتهای بازاریابی و فروش محصولات شرکت به دنبال رشد خارجی از طریق ادغام نیز می باشند، بنابراین مهمترین هدف از ادغام و تملیک شرکت فراهم آوردن امکان رشد خارجی شرکت است.
تعاریف :
ادغام:
در قانون تجارت از ادغام تعریفی ارایه نگردیده است و در لایحه پیشنهادی قانون تجارت سال ۱۳۹۱ (که هنوز به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده است) نیز این نقص و مشکل همچنان لاینحل باقی مانده است، اما مطابق با لایحه قانون اصلاح موادی از قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی، بند ۱۰ ماده ۱ ادغام بدین صورت تعریف شده است:
“ادغام عمل حقوقی است که بر اساس آن دو یا چند شرکت، ضمن محو شخصیت حقوقی خود ، شخصیت حقوقی واحد و جدیدی تشکیل دهند یا یک یا چند شرکت با محو شخصیت حقوقی خود در شرکت دیگری جذب شوند به عنوان مثال:
شرکت ب در شرکت الف جذب می شود و شرکت الف باقی می ماند که در این صورت شرکت ب در شرکت الف ادغام شده است یا اینکه شرکت الف و ب با همدیگر ادغام می شوند و شرکت ج را به وجود می آورند عملا شرکت الف و ب منحل و شرکت ج به وجود می آید.
نکته مهم در این تعریف توجه به این مساله است که در بسیاری ازتعاریف توسط اساتید و دکترین علم حقوق از عبارت انحلال شرکتهای ادغام شونده استفاده شده است که صحیح به نظر نمی رسد، زیرا شرکتهای ادغام شونده اگر منحل گردند دارای آثار متفاوت می باشند که از جمله عملیات تصفیه برابر آنچه در قانون تجارت پیش بینی شده است الزامی می گردد، اما همانطور که در قانون اجرای سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی بیان شده است عبارت محو شخصیت حقوقی به جای انحلال دارای تطابق بهتری با فرآیند ادغام می باشد و عملا با استفاده از این عنوان از آثار انحلال از جمله تصفیه برای ادغام جلوگیری می گردد.
تملیک
بر خلاف ادغام در تملیک، الزامی به از بین رفتن شخصیت مستقل اقتصادی و حقوقی طرفین نیست و در نهایت ممکن است یک شرکت به ملکیت شرکت دیگر درآید، در این مورد معیار اصلی به دست آوردن کنترل است.
انواع ادغام:
الف = ادغام ساده و ادغام ترکیبی:
از لحاظ حقوقی نیز ادغام شرکتهای تجاری بر دو نوع می باشد: ادغام ساده و ادغام ترکیبی
ادغام ساده:
در ادغام شرکتهای تجاری ساده معمولا یک شرکت تجاری که سرمایه و امکانات بیشتری دارد، شرکت تجاری کوچکتر و انفعالی تر را در خود جذب میکند. شرکت تجاری بازمانده در نتیجه، سرمایه خود را افزایش‌می دهد. معمولا ادغام شرکتهای فرعی در شرکت اصلی از مدل ادغام ساده است که شرکت مادر به عنوان شرکت بزرگتر اقدام به ادغام شرکت فرعی خود می نماید.
ادغام بانکهای نظامی در بانک سپه که در سال ۱۳۹۹ محقق گردید از مدل ادغام ساده است.
ادغام ترکیبی:
در ادغام ترکیبی دو یا چند شرکت تجاری ، یک شرکت تجاری جدید به وجود می آورند و شخصیت حقوقی شرکتهای تجاری موجود از بین رفته و منحل می گردند.
ب= ادغام قانونی و ادغام عملی:
در ادغام قانونی که ادغام واقعی نیز نامیده می شود شرکتهای ادغام شونده منحل می شوند اما در ادغام عملی شرکت تجاری با خرید سهام یا دارایی شرکت یا شرکتهای دیگر کنترل آنها را در دست می گیرد، بدون آنکه شخصیت حقوقی هیچ کدام از شرکتهای تجاری طرف قرارداد محو شود، به عبارتی در ادغام قانونی شخصیت شرکتهای ادغام شونده یا شرکتهای ادغام شونده و ادغام کننده محو می شود اما در ادغام عملی شخصیت هیچ کدام از شرکتهای ادغام شونده و ادغام کننده محو نمی گردد.
در بازار سرمایه ایران ادغام عملی ( تملیک سهام ) شرکتها به نسبت اتفاق می افتد به عنوان مثال شرکت الف اقدام به خرید ۲۰ درصد از سهام شرکت ب خارج از ساعت معاملات می نماید به عبارتی شرکت الف کنترل بشرکت ب را به عهده می گیرد در این حالت شخصیت شرکت الف و ب به قوت خود باقی می ماند اما کنترل شرکت ب در اختیار شرکت الف قرار می گیرد.
سازمان بورس و اوراق بهادار با در نظر گرفتن شرایط معاملات عمده در دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات عملا امکان تملیک سهام سایر شرکتها را فراهم آورده است که در نوشتار ذیل به این مهم پرداخته ام.
فرآیند تملیک سهام شرکتها در ایران
در ادامه نوشتار فرآیند اجرایی ادغام و تملیک در ایران به بستر قانونی ادغام و تملیک در ایران خواهم پرداخت:
ادغام در اصل ۴۴ قانون اساسی:
در متن سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، ادغام بدین صورت تعریف شده است:
اقدامی که بر اساس آن چند شرکت، ضمن محو شخصیت حقوقی خود، شخصیت حقوقی واحد و جدیدی تشکیل دهند یا در شخصیت حقوقی دیگری جذب شود.
بر اساس ماده ۱۹ فصل پنجم این قانون با عنوان فرآیند واگذاری بنگاه های دولتی آمده است” هیات واگذاری مجاز است حسب شرایط متناسب با مفاد این ماده از کلیه روش های ممکن برای واگذاری بنگاه ها و مالکیت ( اجاره به شرط تملیک، فروش تمام یا بخشی از سهام، واگذاری اموال ) و واگذاری مدیریت ( اجاره، پیمانکاری عمومی و پیمان مدیریت) ، تجزیه، واگذاری، انحلال و ادغام شرکتها حسب مورد استفاده نماید.
ادغام در قانون مالیاتهای مستقیم:
ماده ۱۱۱ قانون مالیات های مستقیم – شرکت‌هایی که با تأسیس شرکت جدید یا با حفظ شخصیت حقوقی یک شرکت، در هم ادغام یا ترکیب می‌شوند از لحاظ مالیاتی مشمول‌مقررات زیر می‌باشند:
الف – تأسیس شرکت جدید یا افزایش سرمایه شرکت موجود تا سقف مجموع سرمایه‌های ثبت شده شرکتهای ادغام یا ترکیب شده از پرداخت نیم در‌هزار(۱) حق تمبر موضوع ماده (۴۸) این قانون معاف است.
ب – انتقال داراییهای شرکتهای ادغام یا ترکیب شده به شرکت جدید یا شرکت موجود حسب مورد به ارزش دفتری مشمول مالیات مقرر در این‌قانون نخواهد بود.
ج – عملیات شرکتهای ادغام یا ترکیب شده در شرکت جدید یا شرکت موجود مشمول مالیات دوره انحلال موضوع بخش مالیات بر درآمد این قانون نخواهد بود.
د – استهلاک داراییهای منتقل شده به شرکت جدید یا شرکت موجود باید براساس روال قبل از ادغام یا ترکیب ادامه یابد.
هـ – هرگاه در نتیجه ادغام یا ترکیب، درآمدی به هر یک از سهامداران در شرکتهای ادغام یا ترکیب شده تعلق گیرد طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود.
و – کلیه تعهدات و تکالیف مالیاتی شرکتهای ادغام یا ترکیب شده به عهده شرکت جدید یا موجود حسب مورد می‌باشد.
مراحل یک معامله ادغام و تملیک
به طور خلاصه مراحل ادغام و تملیک به شرح ذیل است:
۱- مقدمه معامله ادغام و تملیک
۲-مذاکرات معامله
۳-تغییر مقدماتی کنترل
۴- تغییر کنترل
۵- یکپارچگی پس از تغییر کنترل
۶-برگشت به جریان مرسوم کسب و کار
فاز اول: مقدمه – تهیه گزارش توجیهی
در بخش اول باید شرکتی که تصمیم به ادغام و تملیک می گیرد اقدام به تهیه گزارش توجیهی ادغام نماید، در گزارش توجیهی ادغام باید تمامی فرآیندهای بالا تشریح گردد.
در بخش اول گزارش به ارایه توضیحات در خصوص دلایل ادغام و تملیک، مزایا و معایب انجام آن، اهداف کوتاه مدت و بلندمدت آن، شناسایی شرکتهای هدف بالقوه، شرکت آزمایی شرکتهای هدف خواهیم پرداخت.
اولین گام ارایه تعریف روشن و شفاف از هدف راهبردی برای تملیک یا ادغام است.
در گام بعدی باید خصوصیات شرکت هدف ایده آل ارایه گردد
بعداز پیدا کردن شرکتهای احتمالی باید آنها را پایش و با امتیازدهی فیلتر نماییم تا چند شرکت نزدیک به هدف را انتخاب نماییم
در محله بعد باید ارزش احتمالی شرکتهای هدف مدنظر را محاسبه نماییم و همچنین هزینه های معامله را برآورد نماییم
بررسی و برآورد ارزش ادغام با شرگتهای هدف مدنظر
ارزیابی چهره آتی شرکت یکپارچه سازی شده پس از ادغام
فاز ۲- مذاکرات برای معامله ادغام و تملیک
این فاز هم بسیار مهم و حیاتی است، عملا مذاکرات متعدد و پیچیده ای با شرکتهای هدف مد نظر صورت می پذیرد.
در نهایت هدف ما در این مرحله تحقق توافقنامه کامل و قطعی با شرکت یا شرکتهای هدف است.
توافقنامه که طی مذاکرات متعددی نهایی می شود باید کاملا قطعی، شفاف و کامل باشد.
کلیه ابعاد قانونی، ساختاری و مالی معامله باید مطرح گردد.
نکته مهم این مرحله مطرح نمودن و تلاش برای ظرفیتهای کلیدی شرکتها می باشد.
نکته بعدی توافقنامه های خدمات فنی و در نظر گرفتن نیازمندی های سازمان در دوره گذار پس از ادغام و تملیک است
فاز سوم: تغییر مقدماتی کنترل
تغییر کنترل روندی قانونی و فوق العاده رسمی است که به محض پایان یافتن معامله انجام می پذیرد.
در این مرحله هر دو طرف باید از شرایط قانونی و حقوقی جاری و محدودیتهای اختصاصی که بر ایشان تحمیل می شود، آگاهی کامل داشته باشند.
گام مهم این مرحله اخذ تمامی تاییدیه های لازم از سازمان های نظارتی و مصوبه هیات مدیره و سهامداران شرکت است
فاز چهارم: تغییر کنترل
این نوشته به مرور تکمیل خواهد شد …..
برای آشنایی با اینجانب لطفا کلیک فرمایید
همان طور که اشاره گردید یکی از استراتژی های مالی شرکتی تحصیل سهام شرکتهای دیگر است که معمولا به صورت تحصیل عمده سهام در بازار سرمایه ایران صورت می پذیرد، از لینک پایین می توانید دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات را دانلود فرمایید و بخش معاملات عمده را مطالعه فرمایید.