نحوه حسابداری اوراق اختیار معامله(خرید/فروش)سهام

یکی از انواع ابزارهای مالی که در بازار سرمایه ایران کاربرد دارد، اوارق اختیار معامله است، در ادامه نحوه حسابداری اوراق اختیار معامله(خرید/فروش)سهام را بررسی خواهیم نمود:

خریدار اوراق اختیار خرید سهام: دارنده موقعیت خرید است که می‌تواند (اختیار دارد) در زمان یا زمان‌های معینی در آینده طبق قرارداد، تعداد مشخصی از سهم پایه را به قیمت اعمال از «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام»، خریداری یا در صورت توافق طرفین تسویه نقدی کند.

– فروشنده اوراق اختیار خرید سهام: دارنده موقعیت فروش است که متعهد می‌شود در صورت درخواست «خریدار اوراق اختیار خرید سهام»، در زمان یا زمان‌های معینی در آینده طبق قرارداد، تعداد مشخصی از سهم پایه را به قیمت اعمال به «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» واگذار یا در صورت توافق طرفین تسویه نقدی کند.

باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که دو مدل برای تسویه این اوراق وجود دارد: تسویه فیزیکی یا تسویه نقدی

تسویه فیزیکی: تسویه قرارداد اختیار خرید سهام اعمال شده شامل انتقال سهم پایه توسط «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» به قیمت اعمال به «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» و پرداخت ارزش اعمال قرارداد اختیار خرید سهام توسط «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» است.

– تسویه نقدی: تسویه قرارداد اختیار خرید سهام در حالتی که طرفین به انجام آن در سررسید توافق داشته یا «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» (دارنده موقعیت باز)، پس از اعمال، تعهدات موضوع قرارداد را ایفا نکند. در این حالت مابه‌التفاوت ارزش اعمال قرارداد اختیار خرید سهام و ارزش بازار سهم پایه قرارداد اختیار خرید سهام از طرف «فروشنده اوراق اختیار خرید سهام» به حساب «خریدار اوراق اختیار خرید سهام» واریز می‌شود.

استاندارد بین المللی گزارشگری مالی ۹ نحوه گزارشگری مالی دارایی های مالی و بدهی های مالی را مشخص نموده است که سازمان حسابرسی این استاندارد را ترجمه نموده و در تارنمای این سازمان نیز قابل دانلود و مطالعه است

در ادامه با ذکر یک مثال به نحوه حسابداری اوراق اختیار معامله(خرید/فروش)سهام که توسط سازمان بورس و اوارق بهادار تهیه شده است، خواهیم پرداخت:

شرکت جهان در تاریخ ۹۴/۱۱/۰۱ اقدام به فروش «اوراق اختیار خرید سهام» برای ۱۰۰ سهم شرکت «ب» (سهم پایه) با قیمت اعمال ۰۰۰ر۳ ریال و با سررسید ۶ ماه به شرکت ایران نموده است. این اوراق صرفا در تاریخ سررسید قابل اعمال است. قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل ۳۰۰ ریال است.

ابتدا حسابداری اوراق را در دفاتر فروشنده اوراق( شرکت جهان) بررسی خواهیم کرد:

شرکت جهان در تاریخ ۹۴/۱۱/۰۱ مبلغ ۳۰.۰۰۰ ریال بابت فروش اوراق اختیار خرید سهام شرکت ب از شرکت ایران دریافت نموده است، ثبت آن در دفاتر به صورت زیر است:

در تاریخ ۹۴/۱۲/۲۹ قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل ۲۸۰ ریال است:

با توجه به اینکه میزان تعهد شرکت جهان که فروشنده اوراق اختیار خرید سهام بوده است کاهش پیدا نموده، بنابراین باید میزان بدهی در دفاتر شرکت جهان کاهش یاید به عبارتی در تاریخ گزارشگری، در صورتیکه قیمت بازار اوراق اختیار خرید سهام کاهش داشته باشد، به همان میزان، از «بدهی اختیار خرید» کسر و سود شناسایی و در صورت افزایش قیمت بازار اوراق اختیار خرید سهام، به همان میزان به «بدهی اختیار خرید» اضافه و زیان شناسایی می‌شود. به عبارت دیگر حداکثر بدهی بابت اوراق اختیار خرید تا زمان سررسید برابر قیمت بازار آن است. باتوجه به اینکه میزان بدهی شرکت جهان از ۳۰.۰۰۰ ریال به ۲۸.۰۰۰ ریال (۱۰۰*۲۸۰) کاهش پیدا نموده است، باید سند زیر صادر شود:

در تاریخ ۹۵/۰۳/۳۱ قیمت بازار هر ورقه اختیار خرید سهام شرکت «ب» معادل ۳۳۰ ریال است، با توجه به اینکه میزان تعهد فروشنده اوراق افزایش پیدا نموده است باید سند زیر در دفاتر صادر شود:

۳۳.۰۰۰=۳۳۰*۱۰۰

۵.۰۰۰=۳۳.۰۰۰-۲۸.۰۰۰

در تاریخ سررسید اوراق ۲ حالت ممکن است به وجود آید:

حالت اول:فرض کنید قیمت بازار هر سهم شرکت ب در بازار ۳۴۰۰ باشد با توجه به اینکه قیمت بازار سهم شرکت ب بیشتر از قیمت اعمال (۳۰۰۰) است، طبیعتا دارنده این اوراق ( شرکت ایران) از حق خود استفاده می کند و فروشنده این اوراق ( شرکت جهان) با فرض تسویه فیزیکی باید ۱۰۰ عدد سهم شرکت ب را تهیه و به شرکت ایران واگذار کند، در این رابطه ۲ ثبت به شرح ذیل خواهیم داشت:

ابتدا شرکت جهان باید ۱۰۰ عدد سهم از بازار خریداری کند:

سرمایه گذاری در سهام ۳۴۰.۰۰۰

بانک ۳۴۰.۰۰۰

باید ۱۰۰ عدد سهام خریداری شده را به شرکت ایران به قیمت اعمال ( از قرار هر سهم ۳۰۰۰ ریال) واگذار و حسابهای مرتبط با اوراق اختیار معامله را در دفاتر خود ببندد:

توجه شود که در حال اول ممکن است دارنده این اوراق تمایلی برای تسویه فیزیکی نداشته باشدو یا طبق مفاد قرارداد طرفین تمایل داشته باشند که فقط تسویه نقدی نمایند که د راین حالت ثبت زیر صادر خواهد شد:

حالت دوم: ممکن است قیمت بازار سهام شرکت ب در بازار کمتر از ۳۰۰۰ ریال باشد که در این حالت طبیعتا دارنده اوراق اختیار معامله ( شرکت ایران)، انگیزه ای برای استفاده از این اوراق ندارد و فروشنده این اوراق ( شرکت جهان) باید تمامی حسابهای مرتبط با اوراق را در دفاتر خود ببندد: